Boşanmanın Çocuklar Üzerindeki Psikolojik Etkileri

Boşanma, yalnızca iki yetişkinin yollarını ayırması değil, aynı zamanda çocuklar için de hayatlarını kökten değiştiren bir kırılma noktasıdır. Özellikle gelişim çağında olan çocuklar için aile yapısının bozulması; güven duygusu, benlik algısı, duygusal denge ve sosyal ilişkiler üzerinde derin izler bırakabilir.

Peki boşanma süreci çocukların psikolojisini nasıl etkiler? Hangi yaş döneminde nasıl tepkiler ortaya çıkar? Ebeveynler bu süreçte çocuklarına nasıl destek olabilir?

Bu yazıda, boşanmanın çocuklar üzerindeki psikolojik etkilerini gelişim dönemlerine göre ele alacak, uzun vadeli sonuçları değerlendirecek ve uzman görüşleriyle desteklenen çözüm önerilerini paylaşacağız.

1. Boşanmanın Çocuklar Üzerindeki Genel Psikolojik Etkileri

Boşanma sürecinde çocuklar sıklıkla şu duygularla karşı karşıya kalırlar:

• Korku ve kaygı: Ailenin dağılmasıyla birlikte çocuklar güvenli alanlarını kaybettiklerini hissederler.

• Suçluluk duygusu: Özellikle küçük yaşlardaki çocuklar, ebeveynlerinin ayrılmasını kendilerinin bir hatası olarak algılayabilir.

• Öfke ve saldırganlık: İçsel çatışmalarını dışa vurma biçimi olarak öfke patlamaları görülebilir.

• İçe kapanma ve depresyon belirtileri: Sürekli hüzün, sosyal çekilme, uyku ve iştah bozuklukları sık rastlanan semptomlardandır.

• Akademik sorunlar: Dikkat dağınıklığı, motivasyon eksikliği ve okul başarısında düşüş yaşanabilir.

2. Yaş Dönemlerine Göre Etkiler

2.1. 0-5 Yaş (Erken Çocukluk Dönemi)

Bu yaş grubundaki çocuklar olayların neden-sonuç ilişkisini anlamakta zorlanırlar. Ancak ortamda yaşanan gerginlik ve huzursuzluğu hissederler.

• Etkiler: Regresyon (tuvalet alışkanlığında gerileme, bebeksi konuşma), ayrılık kaygısı, ağlama nöbetleri

• Destek: Rutini korumak, sık sık fiziksel temas kurmak (sarılma, göz teması), sade ve net açıklamalar yapmak

  
  

2.2. 6-11 Yaş (İlkokul Dönemi)

Bu yaş döneminde çocuklar boşanmayı daha somut biçimde algılar. Ebeveynlerinden birine sadakat gösterme ihtiyacı duyabilir, taraf tutabilirler.

• Etkiler: Davranış bozuklukları, okuldan soğuma, arkadaş ilişkilerinde problemler

• Destek: Duygularını ifade etmesine alan açmak, ebeveyn kavgalarından uzak tutmak, “senin suçun değil” mesajını net iletmek

  
  

2.3. 12-18 Yaş (Ergenlik Dönemi)

Ergenlik, zaten başlı başına bir kimlik arayışı dönemidir. Bu dönemde yaşanan boşanma, gencin ruhsal dengesini ciddi şekilde sarsabilir.

• Etkiler: Aşırı isyan, madde kullanımı riski, sevgililik ilişkilerinde aşırı bağlanma veya kaçınma

• Destek: Empatik dinleme, bireysel danışmanlık desteği, özel alanına saygı duyma, aile içi rol yüklerinden kaçınma

3. Ebeveyn Tutumlarının Etkisi

Boşanmanın çocuk üzerindeki etkisini belirleyen en önemli faktörlerden biri, ebeveynlerin ayrılık sonrası tutumlarıdır. Araştırmalar göstermektedir ki:

• Yüksek çatışmalı boşanmalarda çocuklarda travma sonrası stres bozukluğu belirtileri görülme oranı yüksektir (Kelly & Emery, 2003).

• İyi iletişim kuran, iş birliği içinde olan ebeveynlerde çocuklar boşanmayı daha sağlıklı atlatmaktadır (Amato, 2000).

  
  

Kaçınılması gereken davranışlar:

• Diğer ebeveyni kötülemek

• Çocuğu aracı haline getirmek (mesaj iletme, taraf seçtirme)

• Seans veya mahkeme bilgilerini çocukla paylaşmak

  
  

Önerilen tutumlar:

• “Ortak ebeveynlik” modeliyle iş birliği yapmak

• Duygularını küçümsemeden, yargılamadan dinlemek

• Danışman desteği almak (aile terapisi veya bireysel çocuk terapisi)

4. Uzun Vadeli Etkiler

Boşanmanın etkileri sadece kısa vadede değil, uzun yıllar boyunca sürebilir. Özellikle ebeveynlerin boşanma sürecini nasıl yönettiği, çocuğun gelecekteki ilişkilerinde belirleyici olabilir:

• Romantik ilişkilerde güven sorunları

• Bağlanma problemleri

• Kronik kaygı veya depresyon riski

• Kendi evliliklerinde başarısızlık korkusu

Ancak şunu da belirtmek gerekir: Sağlıksız bir evliliğin içinde büyümek, boşanma sonrası sevgi ve huzur dolu iki ayrı evde büyümekten daha zarar verici olabilir. Bu nedenle “çocuk için evliliği sürdürmek” her zaman sağlıklı bir tercih olmayabilir.

5. Çözüm ve Müdahale Önerileri

• Psikolojik destek: Gelişim düzeyine uygun bireysel psikolojik destek alınması önerilir.

• Okul rehberlik hizmetleri: Öğretmenlerin ve okul psikolojik danışmanlarının sürece dahil edilmesi

• Aile terapisi: Ebeveynlerin birlikte katıldığı danışmanlık süreciyle sağlıklı iletişim becerileri kazanması

• Destek grupları: Boşanmış çocuklara yönelik yapılandırılmış destek grupları fayda sağlayabilir

6. Sonuç olarak

Boşanma, çocuklar için yaşamlarında kalıcı izler bırakabilecek bir dönüm noktası olabilir. Ancak bu sürecin travmatik olup olmayacağını belirleyen temel unsur, ebeveynlerin tutumu ve çocuğun çevresel destek sistemidir.

Unutulmamalıdır ki; çocuklar ebeveynlerinin birlikte olup olmamasından ziyade, sevgiyi, istikrarı ve güveni hissetmek isterler. Ebeveynlik, boşanmayla biten bir sorumluluk değil; çocuğun hayatında devam eden en önemli rol olmaya devam eder.

Kaynakça

• Amato, P. R. (2000). The Consequences of Divorce for Adults and Children. Journal of Marriage and Family, 62(4), 1269–1287.

• Kelly, J. B., & Emery, R. E. (2003). Children’s Adjustment Following Divorce: Risk and Resilience Perspectives. Family Relations, 52(4), 352–362.

• Hetherington, E. M., & Kelly, J. (2002). For Better or for Worse: Divorce Reconsidered. W. W. Norton & Company.

• Özgüven, İ. E. (2001). Aile Danışması. Nobel Yayıncılık.

• Türk Psikologlar Derneği (2023). “Çocuklar ve Boşanma Süreci.” tpd.org.tr

• Sağlık Bakanlığı. (2022). Aile ve Çocuk Psikolojik Danışmanlık Rehberi.