- 20 Mayıs 2025
Çocuklarda Ekran Kullanımı: Zararlı mı, Yararlı mı? Bilimsel Verilerle Kapsamlı Rehber
Neden Çocuklarda Ekran Kullanımı Bu Kadar Tartışılıyor?
Dijital çağda çocukların ekranlarla tanışma yaşı neredeyse bebekliğe kadar indi. Tablet, telefon, televizyon ve bilgisayarlar hayatımızın ayrılmaz bir parçası. Ancak bu teknolojik dönüşüm, beraberinde yeni soruları da getirdi:
Ekran süresi çocuk gelişimini olumsuz etkiliyor mu?
Hangi yaşta ne kadar ekran süresi uygundur?
Çocuğum ekran bağımlısı mı oldu?
Bu yazıda, çocuklarda ekran kullanımı konusunda bilimsel, psikolojik ve ebeveyn rehberliğini kapsayan derinlemesine bir analiz sunuyoruz.
Ekran Kullanımının Çocuk Gelişimine Etkileri
Zihinsel ve Bilişsel Etkiler
Aşırı ekran kullanımı, özellikle erken yaşta beyin gelişimini etkileyebilir:
Dikkat eksikliği ve odaklanma sorunları
Problem çözme yetisinde zayıflama
Dil gelişiminde gecikme
Not: Özellikle 0-2 yaş arasındaki çocukların beyni, görsel ve işitsel uyaranlara karşı çok hassastır. Bu dönemde ekranlar yerine sosyal etkileşim daha önemlidir.
Uyku Kalitesi ve Ekran Işığı
Mavi ışık, melatonin hormonunun salgılanmasını baskılayarak çocuklarda uykuya geçişi zorlaştırır. Bu durum da:
Gece uykusunun kalitesini düşürür
Büyüme hormonunun salgılanmasını olumsuz etkiler
Gündüz yorgunluk ve dikkat dağınıklığına yol açar
Fiziksel Etkiler
Hareketsizlik nedeniyle obezite riski
Boyun ve sırt ağrıları
Göz yorgunluğu (dijital göz sendromu)
Yaşa Göre Önerilen Ekran Süreleri (Günlük)
Ekran Bağımlılığı Belirtileri
Eğer aşağıdaki belirtiler gözlemleniyorsa, çocuğunuz ekran bağımlılığı riski taşıyor olabilir:
Ekranla vakit geçirmediğinde huzursuzluk ve öfke nöbetleri
Sosyal etkileşimden kaçınma
Akademik başarıda düşüş
Ekran başında saatler geçirme ve zamanı kontrol edememe
Ebeveynler İçin Altın Kurallar: Sağlıklı Ekran Kullanımı Nasıl Sağlanır?
1. Kural Belirleyin ve Tutarlı Olun
“Haftada 2 gün dijital detoks” gibi uygulamalar etkili olabilir.
Ekran süresi sınırlamaları yazılı hale getirilebilir.
2. Alternatif Aktiviteler Sunun
Açık hava oyunları
Aile içi masa oyunları
Kitap okuma saatleri
3. Ebeveyn Kontrol Yazılımları Kullanın
Youtube Kids, Google Family Link, Qustodio gibi uygulamalarla çocukların içeriklerine sınır koyabilirsiniz.
4. Aynı Anda Ekran Kullanmayın
Çocuklar taklit eder. Eğer siz sürekli telefona bakıyorsanız, onun da aynısını yapması kaçınılmazdır.
Kaliteli Ekran Kullanımı İçin 5 Öneri
Eğitici İçerikler Seçin: Belgesel, interaktif eğitim uygulamaları gibi yapılar öğrenmeyi teşvik eder.
Süreçleri Beraber Yönetin: “Beraber izleyelim, sonra konuşalım” gibi yaklaşımlar çocuğunuzun dijital içeriği anlamasını kolaylaştırır.
Reklamsız İçerikleri Tercih Edin: Çocuklar için zararlı reklamlar dikkatlerini dağıtabilir.
Sosyal Medyadan Uzak Tutun (özellikle 12 yaş altı)
Ekran Süresini Ödül veya Ceza Olarak Kullanmayın
Uzman Görüşü: Klinik Psikologdan Tavsiyeler
“Ekran bağımlılığı genellikle çocukların duygusal ihtiyaçlarının karşılanmadığı durumlarda ortaya çıkar. Çocuk sadece ekranla mutlu oluyorsa, bu bir sinyaldir. Aile içi iletişimi artırmak, duygusal boşlukları kapatmak için önemli bir adımdır.”
5 Maddede Ne Yapmalı?
Yaşına uygun günlük ekran sınırını belirleyin
Aile içi ekran kullanımı kuralları oluşturun
Dijital yerine fiziksel oyunları teşvik edin
Sadece içerik değil, içerik kalitesine de dikkat edin
Gerekirse bir uzmandan destek alın
Sık Sorulan Sorular (SSS)
S: Çocuğum ders çalışırken de bilgisayar kullanıyor. Bu da ekran süresine dahil mi?
Eğitim amaçlı ekran kullanımı ayrı değerlendirilmelidir. Ancak dengeyi yine de gözetmek önemlidir.
S: Telefonu tamamen yasaklamalı mıyım?
Hayır. Yasaklama, ilgiyi artırabilir. Kontrollü ve ortak kullanım önerilir.
S: 3 yaşındaki çocuğum YouTube’da video izlemek istiyor, izletebilir miyim?
Ebeveyn gözetiminde ve süre sınırlamasıyla olabilir. YouTube Kids tercih edilmelidir.
Kaynakça
American Academy of Pediatrics. https://www.aap.org
World Health Organization. https://www.who.int
Kabali, H.K., et al. (2015). Pediatrics, 136(6), 1044–1050.
Common Sense Media. https://www.commonsensemedia.org/research
Türkiye Sağlık Bakanlığı – Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. https://hsgm.saglik.gov.tr
Erol, N. & Şimşek, Z. (2020). Türkiye Klinikleri Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Özel Dergisi
Son Söz
Çocuklarda ekran kullanımı, yasaklanması gereken bir tehdit değil; doğru yönlendirilmesi gereken bir araçtır. Denge, kalite ve ebeveyn katılımı bu sürecin temel taşlarıdır.
Çocuğunuzun ekran kullanım alışkanlıkları hakkında endişeleriniz varsa, Zinde Zihin platformu üzerinden size en uygun uzmandan kolayca bireysel destek alabilirsiniz.