- 27 Şubat 2025
Hayatta bazen öyle anlar gelir ki insanın iç dünyası o anda kalakalır. Bir kaza, doğal afet, ani bir kayıp, şiddet ya da savaş gibi travmatik olaylar, bazı insanlar için sadece bir anı olarak kalırken, bazıları için zihinle ve bedenle tekrar tekrar yaşanan bir kabusa dönüşebilir. Bu durumun adı: Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB).
Bu yazıda TSSB’nin ne olduğunu, nasıl ortaya çıktığını, belirtilerini, etkilerini ve iyileşme sürecinde neler yapılabileceğini ele alacağız.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir?
TSSB, bireyin yaşamını tehdit eden veya aşırı korku, çaresizlik, dehşet hissi yaratan bir olay sonrasında yaşadığı uzun süreli psikolojik bozukluktur. İlk kez savaş gazilerinde gözlemlenen bu durum, günümüzde trafik kazası geçirenlerden doğal afet mağdurlarına, istismara uğrayan bireylerden yoğun bakım deneyimi yaşamış kişilere kadar çok geniş bir yelpazede görülmektedir.
TSSB, kişinin olay sonrasındaki içsel tepkisinin dış dünya ile bağını koparmasına neden olabilir. Kişi o anı tekrar tekrar zihninde yaşar, tetiklenir, kaçınır, uykusuz kalır ve zamanla “güvende hissetmeyi” unutabilir.
TSSB'nin Belirtileri Nelerdir?
TSSB tanısı konulabilmesi için belirtilerin en az bir aydır devam ediyor olması gerekir. Ancak travma sonrası ilk günlerde bu belirtiler görülse bile herkeste TSSB gelişmeyebilir. Belirtiler genellikle dört ana başlıkta toplanır:
1. Travmatik Anının Yeniden Yaşanması
Kâbuslar, ani flashbackler
Gerçekten o anı tekrar yaşıyormuş hissi
Yoğun bedensel tepkiler (terleme, kalp çarpıntısı)
2. Kaçınma Davranışları
Travmayı hatırlatan yerlerden, kişilerden ya da konuşmalardan uzak durma
Olay hakkında konuşmaktan kaçınma
Duygusal olarak donukluk, hissizlik
3. Artan Uyarılmışlık
Sürekli tetikte olma hali
Ani öfkelenmeler, irkilme
Uyku bozuklukları, konsantrasyon güçlüğü
4. Bilişsel ve Duygusal Değişiklikler
Kendini suçlama, utanç ve çaresizlik duyguları
Dünyaya karşı umutsuzluk
İnsanlara güvenmeme
Tüm bu belirtiler bireyin işlevselliğini önemli ölçüde etkiler. Sosyal ilişkiler, iş hayatı, aile düzeni gibi pek çok alanda geri çekilmeye ve yalnızlaşmaya neden olabilir.
TSSB'nin Nedenleri Nelerdir?
TSSB'yi sadece olayın büyüklüğü değil, bireyin olayı nasıl algıladığı ve daha önceki yaşam deneyimleri de şekillendirir. Travmatik olay sonrası herkes TSSB geliştirmez. Etkileyen bazı faktörler şunlardır:
Daha önce benzer travmalar yaşamış olmak
Çocukluk çağında ihmal ya da istismar
Sosyal destek eksikliği
Genetik yatkınlık ve beyin kimyasındaki farklılıklar
Olay esnasında yaşanan yoğun korku ve çaresizlik
Bazı bireylerde beyin, özellikle de amigdala ve hipokampus gibi bölgeler, travmatik bilgileri sağlıklı şekilde işleyemez. Bu da sürekli tetikte kalma haline neden olur.
TSSB ile Yaşamak: Sessiz Yalnızlık
TSSB yaşayan birçok birey, çevresine bunu açıkça dile getiremez. Travmayı küçümseyen tepkiler, “geçmişte kaldı artık”, “takma kafana” gibi yorumlar, kişinin kendini daha da yalnız ve anlaşılmamış hissetmesine yol açar.
Oysa TSSB, irade meselesi değil; beyin ve bedenin travmaya verdiği doğal ama zorlu bir tepkidir.
TSSB ile Başa Çıkma Yolları
TSSB’yi yönetmek ve iyileşme sürecine adım atmak mümkündür. İşte bu sürece katkı sağlayabilecek bazı yollar:
1. Travmanın Kabulü
Yaşananların varlığını kabul etmek, iyileşme yolculuğunun ilk adımıdır. Bu, acıyı normalleştirmek değil, anlamlandırmaya çalışmaktır.
2. Güvenli Alanlar Yaratmak
Kişiyi tetikleyen uyaranlardan geçici olarak uzak kalmak, duygusal güven hissini yeniden kazandırabilir. Zihnin ve bedenin güvenli hissetmeye ihtiyacı vardır.
3. Duygulara İzin Vermek
Öfke, yas, suçluluk gibi duygular bastırıldıkça daha güçlü döner. Bu duygularla sağlıklı şekilde temas kurmak önemlidir.
4. Rutin Oluşturmak
Travma sonrası dağılmış zihin için düzen iyileştiricidir. Basit bir sabah rutini, küçük hedefler ya da bir gün planı, hayata yeniden tutunmayı kolaylaştırabilir.
5. Profesyonel Destek Almak
Travmanın izleriyle baş etmek, çoğu zaman tek başına mümkün olmaz. Psikoterapi süreci; yaşananları yeniden işlemek, anlatmak ve yeniden inşa etmek için güçlü bir alandır.
Özellikle travma temelli çalışan bir psikolog, kişinin yaşadığı olayın ağırlığını yargılamadan dinleyebilir, anlamlandırmasına yardımcı olabilir.
İyileşmek Mümkün mü?
TSSB ile yaşamak zorlayıcıdır ama iyileşme mümkündür. Bu süreçte önemli olan sabırlı olmak, zaman zaman geriye gitmenin doğal olduğunu bilmek ve profesyonel desteği bir ihtiyaç değil, bir hak olarak görmektir.
İyileşme, travmayı silmek değil; onunla yaşamayı öğrenmek, ona rağmen var olabilmektir.
Zinde Zihin ile Stres Bozukluğu Yönetimi
Zinde Zihin olarak, yaşamın her döneminde karşılaşılabilecek travmatik deneyimlerin ardından bireylerin yalnız olmadığını hatırlatmak istiyoruz. Platformumuzda, travma ve stres bozuklukları konusunda uzman psikologlar, bireylere özel terapötik süreçler sunuyor.
Eğer sen de geçmişte yaşadığın olayların gölgesinden çıkmakta zorlanıyor, tetiklenmelerle baş etmekte güçlük çekiyorsan; bu süreci birlikte anlamlandırabileceğin uygun psikolog seni Zinde Zihin’de bekliyor olabilir.
Zinde Zihin: Zihnini Özgür Bırak.
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC.
Van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Penguin Books.
Yehuda, R. (2002). Post-traumatic stress disorder. New England Journal of Medicine, 346(2), 108–114.
Herman, J. L. (1997). Trauma and Recovery: The Aftermath of Violence. Basic Books.
National Institute of Mental Health (NIMH). (2024). Post-Traumatic Stress Disorder.